၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် ဘလွန်းစ်ဘယ်ရီ (Bloomsbury) စာတိုက်မှထုတ်ဝေခဲ့သည့် ချီအာရာဘိုတစ်ချီ (Chiara Bottici) အင်္ဂလိပ်လိုရေးသားခဲ့သော အန်နာခါဖီမီနင့်ဇင် (Anachafeminism) စာအုပ်မှ မူရင်းမိတ်ဆက်အခန်းကို မခြင်္သေ့ဘာသာပြန်သည်။ ဖတ်ရှုနိုင်ရန်နှင့် ဘာသာပြန်နိုင်ရန် ဤစာအုပ်ကိုလက်ဆောင်ပေးသော “ကိုလိုနီသဘောတရားများချွတ်ချခြင်းဆိုင်ရာဖီမီနင့်အစုအဝေး” (Decolonial Feminist Collective) (https://www.facebook.com/decolonialfeministcollective/) မှ မိတ်ဆွေ J ကို ကျေးဇူးအထူးတင်ရှိပါသည်။
ချီအာရာဘိုတစ်ချီ (Chiara Bottici) (https://www.newschool.edu/nssr/faculty/chiara-bottici/) သည် အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ နယူးယောက်မြို့တွင်တည်ရှိသော လူမှုရေးသုတေသနဆိုင်ရာကျောင်းသစ် (The New School for Social Research)မှ ဒဿနိကဆိုင်ရာတွဲဘက်ပါမောက္ခတစ်ဦးဖြစ်ပြီး ၄င်းတက္ကသိုလ်မှ ဂျန်ဒါနှင့်လိင်သဘောတရားဆိုင်ရာလေ့လာသင်ကြားရေးအင်စတီကျု (The Gender and Sexualities Studies Institute) ၏ပူးတွဲဒါရိုက်တာတစ်ဦးလည်းဖြစ်သည်။
မှတ်ချက် – မူရင်းစာအုပ်မိတ်ဆက်အခန်းကို အပိုင်းခွဲဘာသာပြန်သွားမှာဖြစ်ပြီး ဘာသာပြန်မှတ်ချက်များကို သီးသန့်ဆောင်းပါးအနေနှင့်ရေးသားသွားရန် ကြံရွယ်ထားသည်။ အောက်တွင်ပါရှိသောမှတ်စုများသည် မူရင်းစာရေးသူ၏မှတ်စုများဖြစ်ပြီး ထိုမှတ်စုများကိုပါ အတတ်နိုင်ဆုံးဘာသာပြန်ထားသည်။
အပိုင်း (၁) ဖတ်ရန်
အပိုင်း (၂) ဖတ်ရန်
အပိုင်း (၃) ဖတ်ရန်
အရေးကြီးသော ဝေါဟာရများ
အန်နာခါ (anacha) – မင်းမဲ့သဘောတရားဆိုင် (မ)။ အန်နာခီ (anarchy) ဆိုသော “မင်းမဲ့သဘောတရား” (သို့) “ဗဟိုအုပ်ချုပ်သူကင်းမဲ့ရေးသဘောတရား”စကားလုံးကို နာမဝိသေသနပြုရာတွင် ပုံမှန်လက်တင်နွယ်ဖွားဘာသာစကားများ၏စည်းမျဥ်းစည်းကမ်းအရ အန်နာခို (anacho) ဟူ၍ “ဖို”နာမဝိသေသနအဖြစ်သာပြောင်းလဲသုံးစွဲကြသည့်ကို ဝေဖန်သုံးသပ်သည့်အနေနှင့် မူရင်းစာရေးသူသည် အန်နာခါ (anacha) ဟူ၍ပြောင်းလဲရေးသားထားသည်။ ဗမာဘာသာစကားတွင် ထိုကဲ့သို့ “ဖို”/”မ” နာမဝိသေသနနှစ်မျိုးမကွဲသော်လည်း မူရင်းစာရေးသူ၏စာလုံးများထဲမှဖိုသဘောတရားကြီးစိုးမှုများကို ပြန်လည်ဝေဖန်ဆင်ခြင်မှုကို ထိန်းသိမ်းလိုသောအနေဖြင့် ဤဘာသာပြန်တွင် “အန်နာခါဖီမီနင့်ဇင်” နှင့် “မင်းမဲ့ဖီမီနင့်ဇင်” ဟူသော စကားလုံးနှစ်မျိုးကို သင့်လျော်သကဲ့သို့ ပြောင်းလဲအသုံးပြုထားသည်။
အန်နာခစ် (anarchist) (နာမ်/နာဝိ) – မင်းမဲ့သမား (သို့) မင်းမဲ့သဘောတရားဆိုင်ရာ။
အန်နာခီ (anarchy) – မင်းမဲ့ဖြစ်တည်မှု။
အန်နာခစ်ဇင် (anarchism) – မင်းမဲ့သဘောတရား။
မဟာဖိုဝါဒ (သို့) ပေထရီရာခီ (patriarchy) – “ဖို”သဘောတရားများသည် အခြားသောဂျန်ဒါသဘောတရားများထက် ပိုမိုသာလွန်ကြီးမြတ်သည်ဟုယူဆသောသဘောတရား။ ဤနေရာတွင် “ဖို”သဘောတရားဆိုသည်မှာ ဇီဝဗေဒအရ “ဖို”ဟုသတ်မှတ်ထားသော ယောင်္ကျားများတင်သာမက “ခက်ထန်ခြင်း”၊ “မာကျောခြင်း”၊ “သန်မာခြင်း” အစရှိသော လူ့အဖွဲ့အစည်းများမှသတ်မှတ်လက်ခံထားသော အခြားသော “ဖို”သဘောတရားများကိုပါဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။
မိန်းမမုန်းတီးရေးဝါဒ (သို့) မီဆိုဂျနီ (misogyny) – မဟာဖိုဝါဒလွှမ်းမိုးမှုကြောင့် မိန်းမနှင့် မိန်းကလေးများဆိုလျှင် မုန်းတီးရွံရှာစက်ဆုပ်ခြင်း။ မိန်းမမုန်းတီးရေးဝါဒနှင့် မဟာဖိုဝါဒသည် အချင်းချင်းဆက်စပ်ပတ်သက်နေပြီး အချင်းချင်းအပေါ် ပြန်လည်သက်ရောက်နေသောအယူအဆအမူအကျင့်များဖြစ်သည်။
အင်တာဆက်ရှင်နယ်လတီ (intersectionality) – နေထိုင်ရာနေရာဒေသ၊ လူမျိုးရေး၊ ဂျန်ဒါ၊ ဘာသာစကား၊ ကိုးကွယ်ယုံကြည်ရာဘာသာ၊ လူတန်းစား၊ လိင်စိတ်တိမ်းညွှတ်မှုဖော်ပြချက် အစရှိသောဖြစ်တည်မှုပေါင်းများစွာသည် တစ်သီးတစ်သန့်တည်းတည်ရှိနေသည်မဟုတ်ဘဲ အချင်းချင်းရောယှက်နေသည်ကိုထောက်ပြသောအယူအဆသဘောတရား။
‘မ’ပြုခြင်း – နဂိုမူရင်းတွင် ‘ဖို’သဘောသဘာဝများ၊ အယူအဆများနှင့်ပြည့်နှက်နေသည့်အယူအဆများ၊ ဖြစ်စဥ်များ၊ လုပ်ရပ်များကို ‘မ’သဘောသဘာဝအသွင်ပြောင်းလဲခြင်း။ ဥပမာ – မူရင်းတွင် ‘ဖို’သဘာဝနှင့်သာ ချိတ်ဆက်မြင်ယောင်လေ့ရှိသောဖြစ်စဥ်တစ်ခုဖြစ်သော လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ခြင်းကို မိန်းမဟုသောလူများပါဝင်လာခြင်းဖြင့် ‘မ’ပြုကြသည်။
AFAB (Assigned Female at Birth) – မွေးကင်းစမှာ “မိန်းမ” ဟုသတ်မှတ်ခံလိုက်ရသောသူ။
AMAB (Assigned Male at Birth) – မွေးကင်းစမှာ “ယောင်္ကျား” ဟုသတ်မှတ်ခံလိုက်ရသောသူ။
ဆစ်ဂျန်ဒါ (Cisgender) – မွေးရာပါလိင် (မွေးကင်းစတွင်သတ်မှတ်ပေးလိုက်သောလိင်သင်္ကေတ) နှင့် မိမိလိင်စိတ်တိမ်းညွှတ်မှုထပ်တူညီနေသောသူ။ ဥပမာ – မွေးကင်းစတွင် “ယောင်္ကျားလေး” ဖြစ်သည်ဟူ၍ တရားဝင်စာရွက်စာတမ်းများတွင် လိင်သတ်မှတ်ပေးခံလိုက်ပြီး ကြီးပြင်းလာပြီနောက် ၄င်းသည်သူ့ဘဝတစ်လျှောက် ယောင်္ကျားလေးတွေသည်သာ ပြုမူသည်၊ ကျင့်ကြံသည်ဆိုသောလုပ်ရပ်များနှင့် အံဝင်ခွင်ကျဖြစ်နေပါက ၄င်းကို ဆစ်ဂျန်ဒါ (သို့) ဆစ်ယောင်္ကျားဟုခေါ်ဝေါ်၍ရသည်။ ဆစ်မိန်းမဆိုသည်မှာလည်း မွေးကင်းစတွင် “မိန်းကလေး” ဟုသတ်မှတ်ခံလိုက်ရပြီးနောက် မိန်းကလေးများပြုမူသည်၊ ကျင့်ကြံသည်ဆိုသောလုပ်ရပ်များနှင့်အံဝင်ခွင်ကျဖြစ်နေသူကိုဆိုလိုသည်။
ထရန်စ်ဂျန်ဒါ (transgender) – မိမိအပေါ်မွေးကင်းစမှ သမုတ်လိုက်သောလိင်မှ မိမိလိင်စိတ်ဖော်ပြမှု၊ တိမ်းညွှတ်မှုနှင့်ကိုက်ညီသောလိင်ကိုပြောင်းလဲထားသောသူ။ ဤပြောင်းလဲခြင်းတွင် အဆင့်ဆင့်ရှိနိူင်သည်။ ဥပမာ – အချို့ ထရန်စ်ဂျန်ဒါများသည် ပြောင်းလဲမှုဖြစ်စဥ်လုံးဝဥဿုံကိုပြောင်းလဲထားပြီး (သို့) ပြောင်းလဲချင်သူများဖြစ်သော်လည်း အခြားထရန်စ်ဂျန်ဒါများသည် ဇီဝဗေဒအရခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံးကို မပြုပြင်ဘဲ အစိတ်အပိုင်းအနည်းငယ်မျှကိုသာပြောင်းလဲထားသူများဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိူင်သည်။
မိန်းမမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု (femicide) – မိန်းမများကို ယောင်္ကျားများမှ မိန်းမမုန်းတီးရေဝါဒ (မီဆိုဂျနီ)ကြောင့် မိန်းမဖြစ်နေသောကြောင့် မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်း။ ဥပမာ – အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်ခြင်းမှတဆင့် မိမိချစ်သူ၊ လင်ယောင်္ကျားမှသတ်ဖြတ်ခြင်းကိုခံရခြင်း၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်းရိုးရာဓလေ့အချို့တွင်ပြုကျင့်လေ့ရှိသော ဂုဏ်သိက္ခာသတ်ဖြတ်မှု (honor killing) ဟုခေါ်သော မိဘ (အထူးသဖြင့် ဖခင်)မှ မိသားစုမျက်နှာအိုးမည်းသုတ်သည်ဟုယူဆပါက ၄င်းတို့၏သမီးကို ၄င်းတို့ကိုယ်တိုင်ပြန်လည်သတ်ဖြတ်ခြင်း။ တောင်အမေရိကတိုက်မှနိုင်ငံအချို့တွင် လက်ရှိ ဂိုဏ်းအဖွဲ့များမှကျူးလွန်နေသော မိန်းမမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုများသည် အကြီးမားဆုံးပြဿနာတစ်ရပ်ဖြစ်နေသည်။ ယောင်္ကျားဖြစ်နေသောကြောင့် မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်းကို ယောင်္ကျားမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု (androcide) ဟုခေါ်ဝေါ်ပြီး စစ်ပွဲများတွင် စစ်တိုက်သူအချင်းချင်းပြုကျင့်လေ့ရှိကြသည်။ လိင်အခြေပြုမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်းကို ဂျန်ဒါမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်း (gendercide) ဟုခေါ်ဆိုသည်။
‘မ’မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု (feminicide) – ‘မ’သဘောတရားမှန်သမျှကို နိမ့်ပါးသည်ဟုမှတ်ယူပြီး သတ်ဖြတ်သုတ်သင်ခြင်း။ ဤနေရာတွင် “မိန်းမ”/”ယောင်္ကျား”ဆိုသည်ထက် ‘မ’သဘောတရားအမူအကျင့်များရှိနေသည့်မည်သူ့ကိုမဆို မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဥပမာ – မွေးရာပါ “ယောင်္ကျား”ဟုသတ်မှတ်ခံထားရသောသူများ “မိန်းမ”ဂျန်ဒါသို့ပြောင်းလဲခြင်းကို ‘မ’သဘောတရားလွန်ကဲလာသည်ဟူ၍မနှစ်မြို့၍ ထရန်စ်ဂျန်ဒါမိန်းမများကို တမင်တကာသတ်ဖြတ်ခြင်း။
ဆစ်ဖီမီနင့်ဇင် (cis-feminism) – မွေးကင်းစတွင်သတ်မှတ်ပေးလိုက်သောလိင်သင်္ကေတအရ မိန်းမဟုသတ်မှတ်ခံထားရသောမိန်းမများ၏ဖိနှိပ်ခံရမှုများကို ထည့်သွင်းစဥ်းစားသောဖီမီနင့်ဇင်။
ထရန်စ်ဖီမီနင့်ဇင် (transfeminism) – မွေးကင်းစတွင်သတ်မှတ်ပေးလိုက်သောလိင်သင်္ကေတအရ မိန်းမဟုသတ်မှတ်ခံထားရသောမိန်းမများသာမက လိင်ပြောင်းလဲထားသူများ၏ဖိနှိပ်မှုများကိုပါ ထည့်သွင်းစဥ်းစားသောဖီမီနင့်ဇင်။
အာခိ (archē) – “မူရင်း”၊ “ကနဦး”၊ “အစ” (ဂရိ)။
လိင်ကွဲချစ်ကြိုက်မှုအထူးပြုစံနှုန်း (heteronormativity) – ဇီဝဗေဒအရ လိင်မတူသူများအချင်းချင်းကြား ချစ်ကြိုက်ပေါင်းသင်းဆက်ဆံခြင်း (heterosexuality) ကိုသာ လူတိုင်းကျင့်သုံးသည်၊ ထိုချစ်ကြိုက်ပေါင်းသင်းမှုကသာလျှင် သဘာဝကျသည်၊ လိင်တူချစ်ကြိုက်ပေါင်းသင်းမှု/bi ချစ်ကြိုက်ပေါင်းသင်းမှုများထက် ပိုပြီးအခွင့်ထူးခံစားပိုင်ခွင့်ရှိသည်ဟု မှတ်ယူသော အယူအဆ။
ကြိုတင်ပုံဖော်ခြင်းနိူင်ငံရေး (Prefigurative Politics) – တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများက ၄င်းတို့၏တက်ကြွလှုပ်ရှားမှုများထဲတွင် ၄င်းတို့ရပ်ရွာပတ်ဝန်းကျင်အတွက်ကျင့်သုံးစေချင်သောအမူအကျင့်များ၊ ပေါင်းကူးဆက်ဆံမှုများကို ကျင့်သုံးခြင်း။ မင်းမဲ့သဘောတရားများတွင် ကြိုတင်ပုံဖော်ခြင်းသည် ပါဝင်မှုကိုအားပေးသောဒီမိုကရေစီ၊ တပြေးတည်းဖြစ်တည်မှု၊ အများပါဝင်ထည့်သွင်းမှုနှင့် တိုက်ရိုက်လုပ်ရပ်များ (direct action) တို့ပါရှိသည်။ (ဂီဟာမေးဖီရန်း (Guilherme Fians) ၏ “ကြိုတင်ပုံဖော်ခြင်းနိူင်ငံရေး” ဆောင်းပါး (https://www.anthroencyclopedia.com/entry/prefigurative-politics) ကိုကြည့်ပါ။)
ဂျန်ဒါအခန်းကဏ္ဍ (gender role) – များသောအားဖြင့် ဇီဝဗေဒလိင်အရ ယောင်္ကျားဂျန်ဒါဆိုလျှင် ဤကဲ့သို့ပြုမူသည်၊ ဝတ်စားဆင်ယင်သည်၊ ပြောဆိုသည်၊ မိန်းမဂျန်ဒါဆိုလျှင် ဤကဲ့သို့ပြုမူသည်၊ ဝတ်စားဆင်ယင်သည်၊ ပြောဆိုသည်ဟူ၍သတ်မှတ်ထားခြင်း။ ဂျန်ဒါနေရာများသည် ရိုးရာဓလေ့အသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခုချင်းစီအလျောက် အသေးစိတ်ကွာခြားချက်များရှိနေနိူင်သော်လည်း ယေဘုဘျအားဖြင့် ယောင်္ကျားဂျန်ဒါနေရာသည် အိမ်ထောင်ဦးစီး၊ အလုပ်လုပ်သူ၊ ပိုက်ဆံရှာသူ၊ ခွန်အားရှိသူ၊ မိန်းမဂျန်ဒါနေရာသည် သားမွေးသူ၊ အိမ်ထောင်ထိန်းသိမ်းသူ၊ သိမ်မွေ့သူ၊ အားနည်းသူ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှ ရိုးရာဓလေ့များတွင်မှတ်ယူထားကြသည်။ လိင်ကွဲပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေးများတွင်လည်း ဤလိင်ကွဲအခြေပြုဂျန်ဒါနေရာများကို ပြန်လည်မွေးမြူကျင့်သုံးခြင်းများရှိကောင်းရှိနိူင်သည်။ ဥပမာ – လက်စဘီယန်စုံတွဲတစ်တွဲတွင် တစ်ယောက်သည် ယောင်္ကျားဂျန်ဒါနေရာကိုယူပြီး ပိုက်ဆံရှာခြင်း၊ အဓိကအလုပ်လုပ်သူအနေဖြင့်ဆောင်ရွက်ခြင်း၊ ယောင်္ကျားကဲ့သို ဝတ်စားဆင်ယင်ပြုမူပြောဆိုခြင်းများနှင့် အခြားတစ်ယောက်သည် မိန်းမဂျန်ဒါနေရာကိုယူပြီး အိမ်ထောင်ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ သားမွေးခြင်း၊ မိန်းမကဲ့သို့ဝတ်စားဆင်ယင်ပြုမူပြောဆိုခြင်းများလည်း ရှိနိူင်သည်။
ဝေဖန်ပိုင်းခြားရေးသီအိုရီ (critical theory) – ဝေဖန်ပိုင်းခြားရေးသီအိုရီဆိုသည်မှာ လူမှုပတ်ဝန်းကျင်နဲ့အဖွဲ့အစည်းထဲတွင်တည်ရှိနေသော အာဏာဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်မှုစနစ်များကို ထောက်ပြဆွေးနွေးလေ့လာသောချဥ်းကပ်နည်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး လူမှုရေးဆိုင်ရာလေ့လာသောဘာသာရပ်များ (humanities) နှင့် လူမှုရေးဆိုင်ရာဒဿနိက (social philosophy) တို့တွင်အသုံးပြုလေ့ရှိသည်။ အကြမ်းအားဖြင့် လူသားများ၏ဖိနှိပ်ခံရမှုများကို ဖြိုချဖျက်ဆီးရန်ကြံရွယ်သော ဒဿနိကချဥ်းကပ်ပုံမည်သည်ကိုမဆို ဝေဖန်ပိုင်းခြားရေးသီအိုရီဟုမှတ်ခေါ်နိူင်သည်။ ဝေဖန်ပိုင်းခြားရေးသီအိုရီဥပမာအချို့မှာ ဖီမီနင့်သီအိုရီ၊ လူမျိုးရေးဝေဖန်ပိုင်းခြားရေးသီအိုရီ (critical race theory)၊ ကွီယားသီအိုရီ (queer theory)၊ ကိုလိုနီခေတ်လွန်သီအိုရီ (post-colonial theory) အစရှိသည်တို့ဖြစ်သည်။
လူမျိုးရေးဆိုင်ရာစီစဥ်မှု (racial schema) – လူမျိုးစုတစ်စုချင်းစီအပေါ် အများလက်ခံထားသော သွင်ပြင်သဏ္ဍာန်လက္ခဏာများ။ ဥပမာ – ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်ထက်တွင် ကရင်လူမျိုးများသည် ဗမာလူမျိုးများနှင့်ယှဥ်လျှင် တောထဲတောင်ထဲတွင် ကြီးပြင်းနေထိုင်လာသူများဖြစ်သည့်အတွက် တိုက်ရေးခိုက်ရေးစွမ်းအားရှိသောသူများ (“martial race”) ဟု ကိုလိုနီနယ်ချဲ့များကမှတ်ယူခြင်း။ လူမျိုးရေးဆိုင်ရာစီစဥ်မှုအပြင် အခြားသောဖြစ်တည်မှုများအပေါ်မူတည်သော စီစဥ်မှုများလည်းရှိသည်။ ဥပမာ – ဂျန်ဒါဆိုင်ရာစီစဥ်မှု (gender schema)။ ဤနေရာတွင် စီစဥ်မှု (schema) သည် ပုံသေမှတ်ယူမှု (stereotype) နှင့်တိုက်ရိုက်အဓိပ္ပါယ်မတူညီသော်လည်း ချိတ်ဆက်နေမှုများရှိသည်။ လူမျိုးရေးဆိုင်ရာစီစဥ်မှုသည် လူမျိုးစုတစ်စု၏ ပြုမူလေ့ပြုမူထရှိသောအလေ့အကျင့်၊ အသွင်အပြင်များကိုဆိုလိုခြင်းဖြစ်ပြီး လူမျိုးရေးပုံသေမှတ်ယူမှုသည် ထိုလူမျိုးရေးဆိုင်ရာစီစဥ်မှုများထဲကအချက်များကို အကြွင်းမဲ့ပုံသေမှတ်ယူလိုက်ခြင်းမျိုးဖြစ်သည်။
အခြေချကိုလိုနီစနစ် (settler colonialism) – ကိုလိုနီပြုကျင့်ပုံအမျိုးမျိုးရှိသည့်ကြားက အခြေချကိုလိုနီပြုကျင့်မှုဆိုသည်မှာ ကိုလိုနီပြုကျင့်ခံရသောနယ်မြေဒေသမှ သယံဇာတများကိုယူဆောင်ရုံတင်သာမက ထိုဒေသတွင်နေထိုင်သော အင်ဒီးဂျနင့်လူမျိုးစုများကို မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်သုတ်သင်ကာ ကိုလိုနီပြုကျင့်သူများသည် ထိုနယ်မြေဒေသများတွင် အပြီးပိုင်အခြေချနေထိုင်လိုက်ခြင်းကိုဆိုလိုသည်။ အခြားသောကိုလိုနီပြုကျင့်မှုပုံစံများသည် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းတွင်မရှိတော့သောကြောင့် လက်ရှိခေတ်ကို ကိုလိုနီခေတ်လွန် (post-colonial) ဟုခေါ်ကြသော်လည်း အခြေချကိုလိုနီစနစ်မှာ လက်ရှိတွင်ဆက်လက်ရှင်သန်ကြီးထွားနေဆဲဖြစ်သည်။ ဥပမာ – လက်ရှိတွင် အခြေချကိုလိုနီစနစ်ကိုကျင့်သုံးပြီး ထိုနယ်မြေဒေသများတွင် နေထိုင်ရှင်သန်ခဲ့ကြသော အင်ဒီးဂျနင့်လူမျိုးစုများနှင့်၄င်းတို့၏ရိုးရာဓလေ့၊ ဘာသာစကား၊ နေထိုင်ပုံများကို အမြစ်ဖြုတ်သတ်ဖြတ်ကာ တည်ထောင်ခဲ့သော လူဖြူကြီးစိုးရာနိူင်ငံများမှာ အမေရိကန်နိူင်ငံ၊ နယူးဇီလန်နိူင်ငံ၊ သြစလေးလျနိူင်ငံနှင့် တောင်အာဖရိကနိူင်ငံတို့ဖြစ်ပြီး လူဖြူမဟုတ်သော ကိုလိုနီအခြေချစနစ်ကိုကျင့်သုံးသော အခြားနိူင်ငံများမှာ (အင်ဒီးဂျနင့်ကပ်ရှမီးဒေသတွင် အခြေချကိုလိုနီပြုကျင့်နေသော) အိန္ဒိယနိူင်ငံနှင့် ပါလက်စတိုင်းလူမျိုးများနေထိုင်ရာဒေသကို ကိုလိုနီအခြေချစနစ်အသုံးပြုတည်ထောင်ခဲ့သော အစ္စရေးနိူင်ငံတို့ဖြစ်သည်။
ဥရောပစံပြုခြင်းဝါဒ (Eurocentrism) – အပြုအမူ၊ အလုပ်အကိုင်၊ အတွေးအခေါ်အစရှိသည်တို့၏ မှန်ကန်ခြင်း၊ ကောင်းမွန်ခြင်းစံနှုန်းကို ဥရောပလူဖြူများ၏ အပြုအမူ၊ အလုပ်အကိုင်၊ အတွေးအခေါ်များနှင့်သာ ပေတံပြုနှိုင်းယှဥ်တိုင်းတာခြင်း။
ရိုးရာဓလေ့အချင်းချင်းကြားနှိုင်းယှဥ်ချိန်ဆခြင်းသဘောတရား (Cultural Relativism) – ရိုးရာဓလေ့မတူညီသောအုပ်စုများ၏ အမူအကျင့်များကို ၄င်းတို့၏သီးသန့်ဖြစ်တည်မှုများဆိုသည်ထက် အုပ်စုအချင်းချင်းကြားတိုင်းတာနှိုင်းယှဥ်ခြင်း။ ရိုးရာဓလေ့အချင်းချင်းကြားနှိုင်းယှဥ်ချိန်ဆခြင်းသဘောတရားတိုင်းသည် မကောင်းဟုဆိုသည်ထက် ထိုနှိုင်းယှဥ်ချိန်ဆမှုများအပေါ်အခြေခံပြီး လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး၊ လူမှုရေးခွဲခြားဆက်ဆံမှုများပေါ်ပေါက်လာခြင်းသည် မကောင်းဖြစ်သည်။
ဟက်ဂျမိုနီ (Hegemony) – ဂရိဘာသာစကား hēgemonia (ဟက်ဂျမိုနီရာ – တစ်စုံတစ်ရာအပေါ်ကိုလွှမ်းမိုးခြင်း) ဆိုသောစကားလုံးမှ ဆင်းသက်လာပြီး လက်ရှိတွင် လူမှုရေး၊ စီးပွားရေး၊ နိူင်ငံရေးအစရှိသောနည်းလမ်းနယ်ပယ်တစ်မျိုးမျိုးမှတဆင့် အုပ်စုတစ်စုက နောက်အုပ်စုတစ်စုစုကို လွှမ်းမိုးခြင်း။ (အချို့က “ဟက်ဂမိုနီ” ဟုအသံထွက်သည်။)
အီတာလျံလူမျိုး မာ့စ်ဝါဒီဒဿနိကပညာရှင် အန်တိုနီရိုဂရောမ်ချီ (Antonio Gramsci) ၏အဆိုတွင်တော့ အရင်းရှင်စနစ်ထွန်းကားလာသောနိူင်ငံ၊ လူ့အဖွဲ့အစည်းများတွင် လူတန်းစားတစ်ရပ်မှ အခြားသူများ၏လုပ်အားကို ဖိအားပေးထုတ်လုပ်စေသောလွှမ်းမိုးမှုကို ဟက်ဂျမိုနီဟု ချိတ်ဆက်ထားသည်။ တစ်ဆက်တည်းမှာလည်း အရင်းရှင်စနစ်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်နေသောလူ့အဖွဲ့အစည်းများထဲက လက်ရှိမှာ ဖိအားပေးလွှမ်းမိုးခြင်းဆိုသည်ထက် အများသဘောတူအလိုတူအလိုပါ၊ ထိုလွှမ်းမိုးမှုများသည် စံနှုန်းပါဟူ၍လက်ခံလာအောင်လွှမ်းမိုးထားသော ဟက်ဂျမိုနီများလည်းရှိနေသည်။ ဥပမာ – လူတိုင်း မနက် ၉မှ ည ၅ နာရီထိအလုပ်လုပ်ကာ ပိုက်ဆံရှာကြရမည်၊ လူသားတိုင်းအသက်ရှင်သန်နေထိုင်ရေးသည် အလုပ်လုပ်ရန်၊ ပိုက်ဆံရှာရန်ဆိုသည်မှာ အများကအလိုတူအလိုပါလက်ခံထားသော ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှလည်ပတ်နေသောအရင်းရှင်စနစ်၏ ဟက်ဂျမိုနီတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဟက်ဂျမိုနီရှိသောလူတန်းစားဆိုသည်မှာ ၄င်းတို့၏လွှမ်းမိုးမှုကို အခြားသောလူအုပ်စုများကပါ သဘာဝသဖွယ်လက်ခံထားနိူင်အောင် လွှမ်းမိုးထားနိူင်သောလူတန်းစားဖြစ်သည်။
ဂရောမ်ချီဆိုလိုသော ဟက်ဂျမိုနီအကြောင်း ဆက်လက်ဖတ်ရှုရန် – https://www.marxists.org/history/erol/ncm-7/tr-gramsci.htm
အင်ပိုင်ယာသဘောတရား (imperialism) – စစ်အာဏာ၊ လက်နက်အာဏာ၊ စီးပွားရေးအာဏာနှင့် ရိုးရာဓလေ့လွှမ်းမိုးမှုအာဏာတို့ကိုအသုံးပြုပြီး နိူင်ငံတစ်နိူင်ငံမှ နောက်နိူင်ငံတစ်နိူင်ငံသို့လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်ခြင်း။ အင်ပိုင်ယာစနစ်သည် ကိုလိုနီခေတ်/စနစ်နှင့်တိုက်ရိုက်ချိတ်ဆက်နေပြီး ကိုလိုနီခေတ်တွင် ကိုလိုနီနယ်ချဲ့စနစ်ကိုအသုံးပြုပြီး မိမိကိုယ်ကို “အင်ပိုင်ယာ” (empire) ဟုခေါ်ဆိုကာ အခြားလူမျိုးစု၊ နိူင်ငံများကို ကျူးကျော်အုပ်ချုပ်မှုများရှိခဲ့သည်။ ဥပမာ – ၁၈ ရာစုနှင့် ၂၀ ရာစုကြားတွင် ကမ္ဘာအနှံ့ကို ကိုလိုနီနယ်ချဲ့စနစ်ကိုအသုံးချကျူးကျော်ခဲ့သော ဗြိတိသျှတို့သည် ၄င်းတို့ကျူးကျော်နယ်ချဲ့ရာနယ်မြေဒေသများ ကမ္ဘာ့အနှံ့များပြားလှသောကြောင့် ၄င်းတို့ကိုယ်၄င်းတို့ “နေမဝင်အင်ပိုင်ယာ”ဟုခေါ်ဆိုတင်စားခဲ့သည်။ လက်ရှိခေတ်တွင် နယ်ချဲ့ကိုလိုနီစနစ်မရှိတော့သော်လည်း အခြေချကိုလိုနီစနစ်ကိုအခြေခံ၍တည်ထောင်ထားသော အမေရိကန်ကဲ့သို့နိူင်ငံများနှင့် ရိုးရာဓလေ့နှင့်စီးပွားရေးကိုအသုံးပြုပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးကိုလွှမ်းမိုးနေသော နိူင်ငံများသည် အင်ပိုင်ယာသဘောတရားများနှင့်စနစ်ကိုကျင့်သုံးနေသော ခေတ်သစ်အင်ပိုင်ယာများဟု အင်ပိုင်ယာများကိုလေ့လာသောပညာရှင်များကမှတ်ယူကြသည်။
မက်စတီဇာဟေ (mestizaje) – ဥရောပလူဖြူများနယ်ချဲ့ကျူးကျော်အခြေချမှုကိုခံခဲ့ရသော လက်တင်အမေရိကတိုက်တခွင်မှ ကိုလိုနီခေတ်နောက်ပိုင်းတွင် အင်ဒဂျီးနင့်၊ လူဖြူ၊ လူမည်းအစရှိသောလူမျိုးအများများရောနှောနေကြသောသွေးနှောလူမျိုးများကိုဆိုလိုသည်။ ဥပမာ – မက်ဆီကို၊ ဘရားဇီး၊ ကူးဘား၊ ထရေနေဒတ်အစရှိသော အမေရိကတောင်ပိုင်းမှနိူင်ငံများက ၄င်းတို့နိူင်ငံကို မက်စတီဇာဟေလူမျိုးများနှင့်တည်ဆောက်ထားသော မက်စတီဇာဟေနိူင်ငံများဟုခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သွေးနှောလူမျိုးများကိုသာမက ရိုးရာဓလေ့ထုံးတမ်း၊ ဘာသာစကားအစရှိသည်တို့ဖြင့် တစ်မျိုးထက်ပိုမိုရောစပ်ဖြစ်တည်နေမှုကို မက်စတီဇာဟေဖြစ်တည်မှုဟုမှတ်ယူကြသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် မက်စတီဇာဟေဖြစ်တည်မှုသည် လူသားတိုင်းတွင်တစ်နည်းမဟုတ်တစ်နည်းတည်ရှိနေနိူင်သည်။
အမြင်ဗဟိုပြုဝါဒ (Oculocentrism) – မျက်စိနှင့်မြင်ရသော (သို့) အမြင်သဘောတရားနှင့်ပုံဖော်သောချဥ်းကပ်စဥ်းစားပုံကို အခြားသောချဥ်းကပ်စဥ်းစားပုံများထက် ပိုမိုဦးစားပေးသောစနစ်။ ဥပမာ – ပါးစပ်ပြောထက် စာဖြင့်ချရေးထားသောအရာများကို တန်ဖိုးပိုရှိသည်ဟုသတ်မှတ်ခြင်း။ အသံဖြင့်ကြားရသောအရာများ (သို့) အသံဖြင့်ချဥ်းကပ်ခြင်းကို ပိုမိုဦးစားပေးခြင်းစနစ်ကို အသံဗဟိုပြုဝါဒ (phonocentrism) ဟုခေါ်ဆိုသည်။ အနောက်လူဖြူရိုးရာများသည် များသောအားဖြင့် အမြင်ချဥ်းကပ်ခြင်းကိုပိုမိုဦးစားပေးသည်။
အနှစ်သာရပြုခြင်းသဘောတရား (essentialism) – အနှစ်သာရပြုခြင်းသည် လူအမျိုးအစားတစ်ခုခု (လူမျိုး သို့ ဂျန်ဒါ သို့ လူတန်းစား) ကို ၄င်းအမျိုးအစား၏ဖြစ်လေ့ဖြစ်ထရှိသောအသွင်သဏ္ဍာန်၊ အမူအကျင့်တစ်ခုခုနှင့်သာ တိုက်ရိုက်အချိုးစားကျမြင်ယောင်သတ်မှတ်လိုက်ခြင်း။ ဥပမာ – မိန်းမတိုင်းသည် ရာသီသွေးဆင်းသည်ဟုသတ်မှတ်ခြင်းသည် မိန်းမဂျန်ဒါကိုအနှစ်သာရပြုပုံဖော်သတ်မှတ်လိုက်ခြင်းဖြစ်သည်။ ရာသီသွေးမပေါ်သောမိန်းမများလည်းရှိနေသေးသည်။ သို့ပေသိ ဇီဝဗေဒဖြစ်စဥ်တစ်ခုဖြစ်သောရာသီသွေးလာခြင်းကို မိန်းမဖြစ်တည်မှုနှင့်တိုက်ရိုက်အချိုးစားကျအနှစ်သာရပြုလိုက်သောအခါ ရာသီမလာသော ထရန်စ်မိန်းမများ၊ အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် သားအိမ်ထုတ်လိုက်ရသောမိန်းမများ၊ ရောဂါအခြေအနေတစ်ခုခုကြောင့် ရာသီမလာတော့သောမိန်းမများကို မိန်းမဟုခေါ်ဝေါ်ခြင်းတွင် အငြင်းပွားမှုများပေါ်ပေါက်လာကြသည်။
ရိုးရာဓလေ့အခြေပြုခြင်းသဘောတရား (culturalism) – လူမျိုးစုတစ်စု၏သွင်ပြင်လက္ခဏာကို ၄င်း၏ရိုးရာဓလေ့အမူအကျင့်များနှင့်သာ အနှစ်သာရပြုပုံဖော်လိုက်ခြင်း။ ဥပမာ – ဗမာလူမျိုးများ၏ရိုးရာသည် ငပိကြိုက်သည်၊ ငပိစားသည်ဟုမှတ်ယူပါက ဗမာလူမျိုးတိုင်း ငပိကြိုက်သည်၊ ငပိစားသည်ဟုမှတ်ယူပုံဖော်လိုက်ခြင်း။ မြန်မာပြည်ကိုလိုနီခေတ်တွင် ကရင်လူမျိုးများအား တောတောင်ဒေသတွင်နေထိုင်ကြသူများဖြစ်သည့်အတွက် တိုက်ရည်ခိုက်ရည်စွမ်းအားရှိသောလူမျိုး (martial race) ဟု ဗြိတိသျှလူဖြူများကသတ်မှတ်ခြင်းသည် ရိုးရာဓလေ့အခြေပြုအနှစ်သာရပြုလိုက်ခြင်းဖြစ်သည်။
အပိုင်း (၄) နောက်ဆုံးပိုင်း မူရင်းစာမျက်နှာ (၁၇) မှ (၂၁) ထိ
(စာအုပ်၏အခန်းအနှစ်ချုပ်များ (စာမျက်နှာ ၂၂–၂၃) ကို ဘာသာမပြန်ထားပါ)
အရင်းရှင်စနစ်လည်ပတ်ဖို့ဆိုရင် ဂျန်ဒါလုပ်အားကိုခွဲခြမ်းဝေမျှဖို့လိုတယ်ဆိုတာကို ဆိုရှယ်လစ်ဖီမီနင့်တွေကထောက်ပြခဲ့ကြတာကြာပါပြီ။ အရင်းရှင်စနစ်ဟာ အဆုံးမရှိအမြတ်ရဖို့အတွက် လခစားထုတ်လုပ်မှုလုပ်အားကနေတဆင့်သဲ့ယူတဲ့ အသားတင်တန်ဖိုးတင်သာမက ဂျန်ဒါပညတ်ချက်ပြုခြင်းခံထားရတဲ့ခန္ဓာတွေကနေလုပ်ပေးတဲ့ ပိုက်ဆံမပေးရတဲ့သားမွေးမှုလုပ်အားကိုပါလိုအပ်နေတယ်။[i] ရှင်းရှင်းပြောရရင် အရင်းရှင်စနစ်လည်ပတ်ဖို့ “မိန်းမ”တွေလိုအပ်နေတယ်။ မိန်းမတွေက သူတို့ယောင်္ကျားတွေနဲ့ကလေးတွေရဲ့ခြေစွပ်တွေကိုလျှော်ဖွပ်ပေးနေတဲ့အချိန်မှာ သူတို့ဟာ “အလုပ်လုပ်နေတာ” မဟုတ်ဘဲ သဘာဝအရပေးအပ်ထားတဲ့သူတို့ရဲ့အလုပ်ကိုသူတို့လုပ်နေတာလို့ လူတွေမှတ်ယူတတ်ကြဖို့ အရင်းရှင်စနစ်ကလိုအပ်နေတယ်။ အန်နာခါဖီမီနင့်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ မာရီယာမိုင်စ် (Maria Mies) နဲ့တခြားသူတွေက ခေါင်းပုံဖြတ်ခြင်းခံရလေ့ရှိတဲ့“လခစားလုပ်အား” နဲ့ မိုင်စ်အနေနဲ့ “အဆမတန်ခေါင်းပုံပိုဖြတ်ခံရတဲ့”[ii] “လခမပေးရတဲ့လုပ်အား”နှစ်ခုကို သီးသန့်ခွဲဖို့ဆိုရင် မိန်းမတွေရဲ့လုပ်အားကို အလုပ်တစ်ခုလို့မှတ်ယူမဲ့အစား သူတို့ရဲ့ “မိန်းမဖြစ်တည်မှု”ရဲ့သဘာဝပါလို့ယူဆလိုက်ဖို့လိုအပ်လာတယ်လို့ထောက်ပြခဲ့ကြတယ်။ လခစားလုပ်အားတွေကိုခေါင်းပုံဖြတ်ခြင်းက အသားတင်တန်ဖိုးပေါ်မှာအခြေခံပေမဲ့ မိန်းမတွေရဲ့အိမ်တွင်းဗာဟီရလုပ်အားကိုခေါင်းပုံဖြတ်ခြင်းကတော့ အဲ့ဒီအလုပ်တွေရဲ့ အလုပ်လို့တောင်မသတ်မှတ်ခြင်း ကြောင့်ပါ လခမပေးရတဲ့လုပ်အားက အဆမတန်ခေါင်းပုံပိုဖြတ်ခံရနေတာပဲ။
ဆိုရှယ်လစ်ဖီမီနင့်တွေရဲ့အမြင်တွေနဲ့ အန်နီဘယ်ကီဟာနို (Aníbal Quijano) ရဲ့ “ပါဝါအာဏာရဲ့ကိုလိုနီသဘောတရား”ဆိုတဲ့အဆိုကိုပေါင်းစပ်ပြီး မာရီယာလူဂွန်းနဲ (Maria Lugones) က အင်မတန်အသုံးဝင်လှတဲ့ “ဂျန်ဒါရဲ့ကိုလိုနီသဘောတရား”ဆိုတဲ့အဆိုကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့တယ်။[iii] ဒီအဆိုကနေတဆင့် ခန္ဓာကိုယ်တွေကိုလူမျိုးရေးအရစစ်တမ်းထုတ်ခြင်းနဲ့ “ယောင်္ကျား/မိန်းမ” binary သတ်မှတ်ခြင်းဟာ တစ်ခုနဲ့တစ်ခုချိတ်ဆက်နေတယ်ဆိုတာကို လူဂွန်းနဲကထောက်ပြခဲ့တယ်။ အဲ့ဒီစနစ်နှစ်မျိုးလုံးဟာ ကမ္ဘာ့အရင်းရှင်စနစ်ကိုအသုံးပြုပြီး နယ်ချဲ့ခဲ့ကြတဲ့ဥရောပလူမျိုးတွေက တီထွင်ခဲ့တာဖြစ်တယ်လို့လည်း လူဂွန်းနဲကထောက်ပြခဲ့တယ်။ အမေရိကန်အခြေအနေမှာတော့ ဥရောပအခြေချကိုလိုနီနယ်ချဲ့သမားတွေရောက်မလာခင်က အမေရိကတိုက်ကအင်ဒီးဂျနင့်လူမျိုးစုတွေဆီမှာ ဂျန်ဒါအခန်းကဏ္ဍတွေဟာ တရားသေဖြစ်မနေခဲ့ဘူးလို့ လူဂွန်းနဲကရေးခဲ့တယ်။ ဥပမာ – အင်ဒီးဂျနင့်နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံချင်းစီမှာ intersex လို့ခေါ်တဲ့ လိင်အင်္ဂါနှစ်မျိုးပါရှိသူတွေနဲ့ အခြားသောကွီးယားဖြစ်တည်မှုတွေကိုအသိအမှတ်ပြုတဲ့တတိယလိင်အမျိုးအစားဆိုတာတွေရှိခဲ့ပြီး ယူမာ (Yuma) လိုလူမျိုးစုတွေမှာ အိမ်မက်မက်တဲ့အပေါ်မှာအခြေခံပြီးဂျန်ဒါအခန်းကဏ္ဍတွေသတ်မှတ်ခဲ့ကြတယ်။ (လက်နက်တွေအကြောင်းအိမ်မက်မက်တဲ့သူတွေကို မိန်းမခန္ဓာကိုယ်နဲ့မွေးလာရင်တောင်မှ လက်တွေ့အရ ယောင်္ကျားလို့သာသတ်မှတ်ခဲ့ကြတယ်။) ဒီစာအုပ်ထဲမှာဆက်ဖတ်ရမဲ့အတိုင်း ဒီကနေ့မှာတော့ အရင်းရှင်စနစ်စီးပွားရေး၊ ခန္ဓာကိုယ်တွေကိုလူမျိုးရေးအရစစ်တမ်းထုတ်ခြင်းနဲ့ ဂျန်ဒါဖိနှိပ်မှုတွေဟာ စနစ်တကျချိတ်ဆက်နေတယ်ဆိုတာကို ငါတို့တွေ့ကြရတယ်။ နောက်တစ်မျိုးပြောရရင် လိင်တူချင်းချစ်ကြိုက်ခြင်းနဲ့ လိင်တူအပြုအမူဖြစ်တည်မှုတွေကို ရိုးရာဓလေ့တွေကအမျိုးမျိုးနဲ့တုံ့ပြန်ခဲ့ကြပေမဲ့ နှစ်မျိုးပဲရှိတယ်ဆိုတဲ့ဂျန်ဒါစနစ်ကိုအားပေးခဲ့တဲ့ ဥရောပကိုလိုနီခေတ်နဲ့အင်ပိုင်ယာစနစ်မတိုင်ခင်မှာ ကွီးယားညို့ငင်ဆွဲဆောင်မှု (queer eros) ဆိုတာ သွင်သဏ္ဍာန်အမျိုးမျိုးနဲ့ရှိနေခဲ့ကြတယ်။[iv] အဲ့ဒီဂျန်ဒါ binary စနစ်ကိုပြန်လည်ပုန်ကန်မှုတွေအခုချိန်ထိရှိနေသေးပေမဲ့ အခုလက်ရှိမှာတော့ ခရစ်ယာန်ဘာသာဆိုတာ အူဂန်ဒါရဲ့အင်ဒီးဂျနင့်ဘာသာတရားတစ်ခုမဟုတ်နေတဲ့ကြားကနေတောင်မှ၊ အူဂန်ဒါရဲ့ အင်ဒီးဂျနင့်လူမျိုးစုတစ်စုဖြစ်တဲ့ လန်ဂီ (Langi) လူမျိုးစုတွေကိုယ်နှိုက်ကတောင် မူဒိုကိုဒါကို (mudoko dako) လို့ခေါ်တဲ့ သီးသန့်ဂျန်ဒါသတ်မှတ်ထားတဲ့ နွဲ့နွဲ့နှောင်းနှောင်းယောင်္ကျားတွေနဲ့ တခြားယောင်္ကျားတွေကြားကလက်ထပ်မှုကိုတရားဝင်အသိအမှတ်ပြုထားတာရှိရက်နဲ့တောင်မှ အူဂန်ဒါ (Uganda) ကခရစ်ယာန်သမ္မတက လိင်တူချင်းချစ်ကြိုက်မှုကို နိုင်ငံခြားတင်သွင်းထုတ်ကုန်တစ်ခုလို့ စွပ်စွဲတဲ့လောကကြီးထဲမှာ ငါတို့အားလုံးနေနေကြရသေးတာပဲ။[v] အဲ့ဒါကြောင့် မဟာဖိုဝါဒ၊ လိင်တူချစ်ကြိုက်မှုကိုမုန်းတီးမှုနဲ့ ကိုလိုနီသဘောတရားတွေကြားထဲကချိတ်ဆက်နေမှုတွေကို စနစ်တကျလေ့လာစမ်းစစ်ဖို့အရေးကြီးတယ်။ “ဂျန်ဒါရဲ့ကိုလိုနီသဘောတရား”တွေရဲ့ အသွင်အမျိုးမျိုး၊ သဏ္ဍာန်အထွေထွေကိုသေချာဆန်းစစ်ရင်းနဲ့ လေ့လာကြည့်ကြဖို့ ငါတို့ရည်ရွယ်တယ်။
မျက်ဝါးထင်ထင်မြင်နေရပေမဲ့ ငါတို့အားလုံးမကြာခဏမေ့နေတတ်ကြတာတစ်ခုက လူတွေကို သူတို့ရဲ့အသားအရောင်၊ လိင်အင်္ဂါပေါ်မှာအခြေခံပြီး မျိုးစိတ်ခွဲသတ်မှတ်ခြင်းဟာ လူ့စိတ်ရဲ့နဂိုသဘာဝမဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့အချက်ပဲ။ လိင်အင်္ဂါတင်သာမက လူမျိုးရေးပေါ်မှာမူတည်ပြီး ခန္ဓာကိုယ်တွေကိုအမျိုးအစားခွဲခြားဖို့သတ်မှတ်တာဟာ (အခြားသောအရာတွေအပြင်) မျက်စိနဲ့မြင်ရတာကိုဦးစားပေးနေတယ်။ မော်ဒန်သဘောတရား/ခေတ်/စနစ် (modernity) ပေါ်ပေါက်လာခြင်းကို လူမျိုးရေးနဲ့ဂျန်ဒါစနစ်တွေပေါ်ပေါက်လာခြင်းနဲ့ လုံးလုံးခွဲခြားလို့မရဘူး။ အိုရာအွန်ကေအိုရေအူမီ (Oyèrónke Oyěwùmí) အဆိုအရ ဂျန်ဒါနဲ့လူမျိုးရေးအမျိုးအစားခွဲခြားမှုတွေဟာ “အမြင်ဗဟိုပြုဝါဒ” (oculocentrism) ကိုအခြေခံထားတာများတယ်။ ဒါကတော့ မျက်လုံးနဲ့မြင်ရတာအပေါ်မှာအခြေခံပြီး သတင်းအချက်အလက်စုဆောင်းတာကိုဆိုလိုတာပဲ။ ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်ခင်က ရောယုဘာ (Yoruba) ရိုးရာဓလေ့တွေရဲ့ရှုထောင့်ကကြည့်မယ်ဆိုရင် အမြင်ဗဟိုပြုဝါဒကို အနောက်မှာအသုံးများတယ်။ အိုရေအူမီက သူ့ရဲ့ မိန်းမများကိုတီထွင်ခြင်း (The Invention of Women) စာအုပ်ထဲမှာထောက်ပြခဲ့သလို ရောယုဘာရိုးရာတွေဟာ အမြင်အာရုံထက် တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက် ပါးစပ်ကနေတဆင့်သတင်းအချက်အလက်ဝေမျှတာကိုဦးစားပေးလေ့ရှိတယ်။ ပြီးတော့ တခြားသောလူမှုဖြစ်တည်မှုဟက်ဂျမိုနီတွေထက် အသက်အရွယ်ဝါကြီးတာကိုပိုတန်ဖိုးထားလေ့ရှိတယ်။[vi] ရောယုဘာတွေရဲ့ အိုဘင်းရင် (obinrin) (သို့ အိုရေအူမီ ဘာသာပြန်တာတော့ “ဇီဝဗေဒအရမိန်းမဖြစ်နေခြင်း”) တွေအဖို့ ကိုလိုနီပြုကျင့်ခြင်းခံရတာဟာ လူမျိုးရေးအရနိမ့်ပါးတယ်၊ ဂျန်ဒါအရနိမ့်ပါးတယ်၊ လခစားအလုပ်ကနေဘေးဖယ်ခံရခြင်းကြောင့်လည်း လူတန်းစားအရနိမ့်ပါးတယ်လို့သတ်မှတ်ခံလိုက်တာနဲ့အတူတူပဲ။ ကိုလိုနီအပြုမခံရချိန်ကတော့ ရောယုဘာဘာသာစကားမှာ လူတွေကို “ယောင်္ကျား” သို့ “မိန်းမ” (မိန်းမဆိုတာ ယောင်္ကျားထက်တစ်ဆင့်နိမ့်တယ်)ဆိုပြီးခေါ်ဝေါ်သတ်မှတ်တဲ့စကားလုံးတွေတောင်မရှိခဲ့ဘူး။ ဥရောပကိုလိုနီနယ်ချဲ့တွေရောက်လာပြီးချိန်မှာတော့ ရောယုဘာတွေရဲ့ အိုဘင်းရင် ဟာလည်း “မိန်းမ”လို့သမုတ်ခံလိုက်ရပြီး နိမ့်ပါးတဲ့အမျိုးအစားတစ်ခုအနေနဲ့ စနစ်တကျသတ်မှတ်ခံလိုက်ရတယ်။ “မိန်းမ” ဆိုတာဟာ လိင်တံဂွေးစိမပါတဲ့သူတွေ၊ ပါဝါမရှိတဲ့သူတွေ၊ (အမှန်တကယ်က ယောင်္ကျားရောမိန်းမတွေပါ သူ့ဂျန်ဒါအလိုက်ဖြစ်တည်မှုတွေ၊ လုပ်ကိုင်မှုတွေရှိနေပေမဲ့ ယောင်္ကျားဂျန်ဒါကို စံပြုတိုင်းတာရမဲ့ဂျန်ဒါအနေနဲ့သတ်မှတ်လိုက်ပြီး) မိန်းမတွေရဲ့အခန်းကဏ္ဍကို ယောင်္ကျားတွေနဲ့အခန်းကဏ္ဍကနေသာ ဆက်စပ်စဥ်းစားလိုက်ကြတယ်။ ဒါတွေအကုန်လုံးဟာ ဥရောပကိုလိုနီပြုကျင့်ခြင်းမခံရချိန်မှာ ရောယုဘာက အိုဘင်းရင် တွေအတွက် တစ်ခုမှမမှန်ခဲ့ဘူး။[vii]
ဒါကြောင့် ဂျန်ဒါရဲ့ကိုလိုနီသဘောတရားတွေကိုဆန်းစစ်တဲ့အခါ ဇီဝဗေဒအရသတ်မှတ်ခြင်းကိုဦးစားပေးတဲ့စနစ်တွေအပြင် ခန္ဓာကိုယ်တွေကို မျက်စိနဲ့မြင်ရတဲ့အပေါ်မှာသာမူတည်ပြီးခွဲခြားသတ်မှတ်ခြင်း (ဒါက မျက်စိနဲ့မြင်ရတဲ့အပေါ်ကိုလိုက်ပြီး “ဒီခန္ဓာကိုယ်ကတော့ ယောင်္ကျား”၊ “ဒီခန္ဓာကိုယ်ကတော့ မိန်းမ”လို့သတ်မှတ်လိုက်တာမျိုး)တွေကိုပါ မေးခွန်းထုတ်ကြရမှာဖြစ်တယ်။ တစ်ချိန်တည်းမှာလည်း အမြင်ဗဟိုပြုစနစ်တွေကနေတဆင့်သာ ငါတို့ဟာ ကျဥ်းမြောင်းသေးသိမ်လှတဲ့ လိင်ကွဲပေါင်းသင်းဆက်ဆံမှုကိုသာစံပြုထားတဲ့စနစ်၊ ဆစ်ဂျန်ဒါသဘောတရားတွေကိုသာစံပြုထားတဲ့စနစ်တွေကနေ မိန်းမဖြစ်တည်မှုကိုမြင်တတ်ခြင်းတွေကို ပြန်လည်ဝေဖန်ပြီး အဲ့ဒီစနစ်တွေကိုတွန်းလှန်တဲ့နည်းလမ်းအသစ်တွေကိုရှာဖွေနေရတုန်းပဲ။ ဒီစာအုပ်တစ်အုပ်လုံးရဲ့အနှစ်ချုပ်ကို စာကြောင်းတစ်ကြောင်းတည်းနဲ့သာပြောရမယ်ဆိုရင် “အခြားသောမိန်းမဖြစ်တည်မှုဆိုတာဖြစ်နိုင်ပါတယ်၊ အခြားသောမိန်းမတစ်ယောက်ဆိုတာ ရှိနေပြီးသားပါ”လို့ပြောရမှာပဲ။
ဒီအာဘော်နဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာလို့မင်းမဲ့သဘောတရားလို့မခေါ်ဘဲ ဖီမီနင့်သဘောတရားတွေအကြောင်းလာပြောနေတာလဲ? ဘာလို့မိန်းမတွေကိုဦးစားပေးလေ့လာနေတာလဲ? ရည်ရွယ်ချက်က ဖိနှိပ်မှုအထက်အောက်စနစ်တွေအကုန်လုံးကိုဖျက်ဆီးဖို့ဆိုရင် “မိန်းမ”နဲ့ “ယောင်္ကျား” ဆိုပြီးသတ်မှတ်ထားတဲ့၊ ငါတို့ကို လိင်ကွဲစံပြုစနစ်တွေထဲပြန်အကျဥ်းချနေတဲ့ binary စနစ်တွေကိုပါဖျက်ဆီးရမှာမဟုတ်ဘူးလားဆိုပြီး တချို့ကပြန်ငြင်းကောင်းငြင်းပါလိမ့်မယ်။
ငါတို့ရှင်းရှင်းလင်းလင်းသိထားရမှာက “မိန်းမ”လို့ဆိုတဲ့နေရာမှာ တမင်တကာမှတ်ယူထားပြီးတဲ့အရာတစ်ခု၊ ထာဝရမပြောင်းမလဲတည်ရှိနေတဲ့အနှစ်သာရတစ်ခု၊ ဒါမှမဟုတ် သတ်မှတ်ထားပြီးသားအရာဝတ္ထုတစ်ခုအကြောင်းကိုပြောနေတာမဟုတ်ဘူးဆိုတာပဲ။ လွှမ်းမိုးမှုတွေရဲ့မျက်နှာပေါင်းစုံကို ဖီမီနင့်ရှုထောင့်ကနေဆင်ခြင်ဖို့ဆိုရင် “မိန်းမဖြစ်တည်မှု/မိန်းမဘဝ” ဆိုတာအပေါ် ငါတို့သေသေချာချာထဲထဲဝင်ဝင်နားလည်ဖို့လိုအပ်တယ်။ ဘရုက်စပင်နိုဇာ (Baruch Spinoza) ရဲ့ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ရဲ့ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်းရဲ့ သူမတူထူးခြားလှတဲ့ဒဿနကို ဖီမီနင့်ရှုထောင့်ကနေဖတ်ကြည့်မယ်ဆိုရင် ခန္ဓာကိုယ်တွေ (အထူးသဖြင့် မိန်းမခန္ဓာကိုယ်တွေ)ကို ဖြစ်တည်မှုအရာဝတ္တုတွေဆိုတာထက် ပြောင်းလဲနိူင်စွမ်းရှိတဲ့ဖြစ်စဥ်တွေလို့ ငါတို့အာဘော်ထုတ်လို့ရတယ်။ ငါတို့ဟာ အရာဝတ္တုတွေဆိုတာထက် ပေါင်းသင်းဆက်ဆံမှုတွေဖြစ်တယ်။ မိန်းမတွေရဲ့ခန္ဓာကိုယ်တွေဟာ အများနာမ်ရှိနေတဲ့ခန္ဓာကိုယ်တွေဖြစ်တယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ အဲ့ဒီခန္ဓာကိုယ်တွေကဖြစ်စဥ်တွေမို့လို့ပဲ။ ဖြစ်စဥ်ဆိုတာ တစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီကြား အချင်းချင်းကူးလူးလို့ရတဲ့ (inter-)၊ တစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီထက်ကျော်လွန်လို့ရတဲ့ (supra-)၊ တစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီထဲကိုပါဖောက်ထွက်လို့ရတဲ့ (infra-)အဆင့်တွေအမျိုးမျိုးအပေါ် သက်ရောက်ပတ်သက်နေတဲ့ယန္တရားတွေပဲ။ လိုရှင်းတိုရှင်းဥပမာတစ်ခုပေးရရင် လူတစ်ယောက်နဲ့နောက်တစ်ယောက်တွေ့ဆုံမှုကနေတဆင့်၊ ငါတို့မမြင်ရတဲ့ ငါတို့တစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီထက်ကျော်လွန်နေတဲ့အားအင်တွေ (ဥပမာ – ငါတို့နေထိုင်တဲ့နိုင်ငံရေးပထဝီနေရာဒေသတွေ)ကနေတဆင့်နဲ့ ငါတို့ရှုတဲ့လေ၊ ငါတို့စားတဲ့အစားအစာ၊ ငါတို့အသုံးပြုတဲ့ဟော်မုန်းအစရှိတဲ့ ကြားနေခန္ဓာကိုယ်တွေအကုန်လုံးကြောင့်သာ ငါတို့ရဲ့ခန္ဓာကိုယ်တွေဟာဖြစ်တည်လာ/နေတာမဟုတ်ဘူးလား? ငါတို့တစ်ယောက်ချင်းစီရဲ့ခန္ဓာကိုယ်တွေထက်ပါကျော်လွန်နေတဲ့ ငါတို့နေထိုင်တဲ့ဂေဟစနစ်၊ ထုတ်လုပ်မှုပစ္စည်းအမျိုးမျိုးအပြင် (ပြန်လည်)ထုတ်လုပ်မှုစနစ်တွေနဲ့ ငါတို့ကိုချိတ်ဆက်ပေးထားတာမဟုတ်ဘူးလား?
ဒီလို လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ဖြစ်တည်မှုဆိုတာကို ကျော်လွန်တဲ့ဖြစ်တည်မှုလို့သိမှုကိုပြောင်းလဲဖို့ကြိုးစားကြည့်တဲ့အခါရလာမဲ့အကျိုးကျေးဇူးတွေကို တစ်ချက်သတိပြုကြည့်ပါ။ ပထမဆုံး ဖီမီနင့်ဇင်ဆိုတာဘာလဲဆိုတာကိုလေ့လာပြီးမှ ဂေဟစနစ်တွေကို ဖီမီနင့်ဇင်အပေါ်ထပ်ထည့်မဲ့အစား တစ်ဦးတစ်ယောက်အပေါ်ကျော်လွန်ခြင်းဒဿန (transindividuality) မှာတော့ ဒီနှစ်မျိုးလုံးကို အစကတည်းကပေါင်းစပ်ဆင်ခြင်ပြီးသားဖြစ်သွားတယ်။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုတာက ငါတို့ရဲ့ပြင်ပမှာရှိနေတာမဟုတ်ဘဲ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဟာ (ငါတို့တစ်ဦးချင်းစီကိုယ်တိုင်ပါပါဝင်နေပြီးသားဖြစ်လို့) ငါတို့ပဲဖြစ်တယ်။[viii] တစ်ဦးတစ်ယောက်အပေါ်ကျော်လွန်ခြင်းဒဿနဟာ အသစ်အဆန်းတော့မဟုတ်ပါဘူး။ ဒီဒဿနပေါ်ပေါက်နေခဲ့တာ အချိန်အတိုင်းအတာတစ်ခုတော့ရှိပါပြီ။ ဒါပေမဲ့ အခုချိန်မှာ ငါတို့တွေရဲ့ တစ်ဦးတစ်ယောက်အပေါ်ကျော်လွန်ပြီးဖြစ်တည်နေမှုတွေ၊ မျိုးစိတ်တွေနဲ့ဂေဟစနစ်တွေအချင်းချင်းကြားနဲ့ ငါတို့တွေအကုန်လုံးအပေါ်ထိုးဖောက်နေတဲ့လုပ်ရပ်တွေကိုလျစ်လျှုရှုထားလို့မရတော့ဘူး။ ဒါတွေကိုလျစ်လျှုရှုထားရင် ငါတို့ပေးရမဲ့စရိတ်က ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာမှုကြောင့် ဒါမှမဟုတ် နောက်တစ်ချိန် တိရိစ္ဆာန်တွေကနေတဆင့်ပေါက်ဖွားကူးဆက်လာမဲ့ကပ်ရောဂါဘေးလိုမျိုးတွေကြောင့် ငါတို့တွေအားလုံးမျိုးတုံးကြရမှာပဲ။ ငါတို့တွေအကုန်လုံး (လူတွေသာမက အကောင်ပလောင်တွေ၊ အပင်တွေနဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တွေလိုမျိုး သက်မဲ့အရာတွေအကုန်လုံး)ဟာ အချင်းချင်းချိတ်ဆက်မှီခိုနေကြတာမို့လို့ ငါတို့တွေပဲကွက်ပြီး ကျန်းမာအောင်နေလို့မရဘူးဆိုတဲ့အချက်ကို Covid-19 ကပ်ရောဂါကြီးကနေ ငါတို့ကိုကောင်းကောင်းကြီးသတိပေးလိုက်တယ်။
ဒုတိယအချက်ကတော့ မိန်းမတွေရဲ့ခန္ဓာကိုယ်ကိုဖြစ်စဥ်တွေ၊ အလွှာအသီးသီးကနေ ဖြစ်ပျက်နေတဲ့ပြောင်းလဲမှုဖြစ်စဥ်တွေလို့သီအိုရီထုတ်စဥ်းစားကြည့်တဲ့အခါ “မိန်းမ”ဆိုတာကို အနှစ်သာရပြုခြင်း (essentialism) (သို့) ရိုးရာဓလေ့အခြေပြုခြင်း (culturalism) တွေကနေပဲကွက်စဥ်းစားစရာမလိုတော့ဘူး။ ဒီလို နှစ်မျိုးပဲရှိတယ်လို့ယူဆတဲ့ဖြစ်တည်မှုဒဿနတွေလိုမျိုး လိင် (သဘာဝ)နဲ့ ဂျန်ဒါ (ရိုးရာ)ကြားက ဆန့်ကျင့်ဘက်တွေကိုနေရာပေးစဥ်းစားနေစရာမလိုတော့ဘူး။ ဒီနှစ်ခုကြားက ဆန့်ကျင့်ဘက်တွေက အနောက်ကဖီမီနင့်ငြင်းခုံမှုတွေထဲမှာ နေရာယူလာတာကြာပါပြီ။ ဒီလိုငြင်းခုံနေကြရတာဘာလို့လဲဆိုတော့ စိတ်နဲ့ခန္ဓာနှစ်မျိုးလုံးကိုထည့်သွင်းစဥ်းစားဖို့နေရာမပေးကြလို့ပဲ။ “သဘာဝ” (nature) ဆိုတာကို ဘယ်တော့မှပြောင်းလဲမှုမရှိတဲ့ အရွေ့အလျားမဲ့နေတဲ့အရာတစ်ခုလို့ယူဆပြီး အမြဲတစေပြောင်းလဲနေနိုင်တဲ့ “အပြုအစု” (nurture) ရဲ့ဆန့်ကျင့်ဘက်လို့မှတ်ယူနေကြလို့ပဲ။[ix]
တတိယအချက်အနေနဲ့ တစ်ဦးတစ်ယောက်အပေါ်ကျော်လွန်ခြင်းဒဿနကိုလိုက်စားခြင်းကြောင့် ဟက်ထရို (hetero)နဲ့ ဆစ်စံပြုမှုဘောင်တွေအပြင်ကနေ မိန်းမဆိုတဲ့သဘောတရားကိုစဥ်းစားကြည့်လို့ရလာမယ်။ ပြီးတော့ မိန်းမဆိုတဲ့စကားလုံးကို မိန်းမအမျိုးအစားအားလုံးအတွက် အသုံးပြုလို့ရလာမယ်။ မိန်းမဆန်တဲ့မိန်းမ၊ ယောင်္ကျားဆန်တဲ့မိန်းမ၊ AFAB မိန်းမ၊ AMAB မိန်းမ၊ မိန်းမအချင်းချင်းကြိုက်နှစ်သက်တဲ့မိန်းမ၊ မိန်းမ/ယောင်္ကျားနှစ်မျိုးလုံးအပေါ် လိင်စိတ်တိမ်းညွှတ်မှုရှိတဲ့မိန်းမ၊ ထရန်စ်မိန်းမ၊ ဆစ်မိန်းမ၊ လိင်စိတ်မရှိတဲ့မိန်းမ၊ ကွီယားမိန်းမအစရှိသဖြင့် အမျိုးစုံပေါ့။ ရှင်းရှင်းပြောရရင် “မိန်းမ”ဆိုတာ မိမိကိုယ်ကို မိန်းမလို့မှတ်ယူတဲ့သူတွေနဲ့ “မိန်းမဖြစ်တည်မှု/မိန်းမဘဝ”ဆိုတာကို အမျိုးမျိုးပြောင်းလဲပြီး အဓိပ္ပါယ်ဖော်နေတဲ့မိန်းမတွေအားလုံးရဲ့ခန္ဓာကိုယ်တွေပဲ။
ဒီအချက်ကိုနိဂုံးချုပ်ရမယ်ဆိုရင် တစ်ဦးတစ်ယောက်အပေါ်ကျော်လွန်ခြင်းဒဿနဟာ ငါတို့ကို “မိန်းမဆိုတာဘယ်သူလဲ?” ဆိုတဲ့မေးခွန်းရဲ့အဖြေကို ဘက်ပေါင်းစုံကနေအဖြေရှာပေးစေလိမ့်မယ်။ တစ်ချိန်တည်းမှာလည်း ဖီမီနင့်အသွင်အပြင်တစ်ခုရှိနေတဲ့မင်းမဲ့သဘောတရားကိုလည်းကာကွယ်ပေးလိမ့်မယ်။ မိန်းမဆိုတာကို ဖြစ်စဥ်တွေလို့စဥ်းစားကြည့်တဲ့အခါ လူတစ်ဦးတစ်ယောက် (သို့) အစုအဝေးဆိုတဲ့ dichotomy ကနေလည်းကျော်လွန်ပြီးမြင်လာစေလိမ့်မယ်။ ခန္ဓာကိုယ်တွေအားလုံးဟာ တစ်ဦးတစ်ယောက်ပေါ်ကျော်လွန်နေတဲ့ဖြစ်စဥ်တွေသာဟုတ်တယ်ဆိုရင် ငါတို့တစ်ယောက်ချင်းစီဟာသန့်ရှင်းနိုင်တယ်၊ တစ်သီးပုဂ္ဂလတည်ရှိနေနိုင်တယ်၊ ဒါမှမဟုတ် အချင်းချင်းဆန့်ကျင့်နေနိုင်တယ်ဆိုတာတွေဟာ အနည်းဆုံးတော့ အသုံးမဝင်တဲ့အတ်စတြတ်သဘောတရားတွေသာဖြစ်ပြီး အဆိုးဆုံးဆိုရင်တော့ ငါတို့ကိုလှည့်စားနေတဲ့စိတ်ကူးယဥ်မှုသာသာတွေပါပဲ။
အဲ့ဒါကြောင့်လည်း ဒီစာအုပ်တောက်လျှောက် “ငါတို့” ဆိုတဲ့အများနာမ်စားကိုသုံးထားခြင်းဖြစ်တယ်။ အစကတည်းကနေ သင်္ကေတပြချင်တာက ဒီစာအုပ်ထဲက စာမျက်နှာတွေက တစ်ဦးတစ်ယောက်ရဲ့စိတ်ထဲကပေါ်လာတာတွေမဟုတ်ဘူးဆိုတာပဲ။ ဒီစာအုပ်က တစ်ဦးတစ်ယောက်ကိုကျော်လွန်ပြီးနေထိုင်တဲ့ဘဝရဲ့ရလဒ်တစ်ခုပဲ။ လွန်ခဲ့သောရာစုနှစ်တစ်ဝက်လောက်က အီတာလျံကျွန်းဆွယ်ပေါ်ကမြို့သေးလေးတစ်မြို့ကနေစခဲ့ပြီး ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်ခင်က လိပ်ကျွန်းလို့ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြတဲ့ လက်ရှိအမေရိကတိုက် ရဲ့မြို့ကြီးတစ်မြို့မှာဆက်လက်ရှင်သန်နေတဲ့ဘဝရဲ့ရလဒ်တစ်ခုပဲ။ “ငါတို့” လို့သုံးရတာက ဒီစာအုပ်ထဲမှာပါတဲ့ အတွေးအခေါ်တွေရဲ့ တစ်ဦးတစ်ယောက်အပေါ်ကျော်လွန်နေတဲ့ဖြစ်စဥ်ကိုသာမက ငါတို့ရဲ့မိခင်ဘာစကားဖြစ်တဲ့အီတာလျံဘာသာစကားမှာ အများနာမ်စားကိုသုံးလေ့သုံးထရှိတဲ့ဓလေ့ကိုဦးညွှတ်ချင်တာကြောင့်လည်းပါတယ်။
ဒီစာအုပ်တောက်လျှောက်မှာ “ကြည်လင်တဲ့လူပုဂ္ဂိုလ်ပြုနာမ်”[x] ဆိုတဲ့အသုံးအနှုန်းနေရာကနေ အဓိကထားရေးသွားတယ်။ ဒါကတော့ ဒီစာကိုရေးနေတဲ့သူဟာ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုခု၊ ဂျန်ဒါတစ်ခုခုပြုထားခံရသူ၊ လူမျိုးရေးအရရတစ်စုံတစ်ရာသတ်မှတ်ခံထားရသူအနေနဲ့မြင်ယောင်ပြီးရေးထားတာမဟုတ်ပါဘူး။ ဒီစာရေးနည်းကတော့ လက်ရှိမှာ (အထူးသဖြင့်အနောက်က) ဒဿနိကအရေးအသားတွေမှာအသုံးများတဲ့ရေးသားနည်းမျိုးပဲ။ ဒီစာအုပ်ထဲမှာ ငါတို့လည်း ဒီရေးသားနည်းကိုသုံးထားတယ်။ ဒါပေမဲ့တစ်ပြိုင်နက်တည်းလည်း ဒီရေးသားနည်းကို ဖြစ်တည်မှုကိုဦးစားပေးတဲ့၊ ဂျန်ဒါပြုခံထားရတဲ့၊ လူမျိုးရေးသတ်မှတ်ခံထားရတဲ့အသံတွေကိုနေရာပေးတဲ့ “ကြားဖြတ်” (intermezzos) နဲ့အနှောင့်အယှက်လည်းပြုထားတယ်။ “ကြည်လင်တဲ့လူပုဂ္ဂိုလ်ပြုနာမ်”အသံနဲ့ရေးထားတဲ့ ပထမအခန်း ၃ ခန်းကို ရေးသားနည်းတခြားနည်းတစ်မျိုးနဲ့မိတ်ဆက်ပေးတဲ့ stabat mater အပိုင်းမှာပြန်နှောင့်ယှက်ထားတယ်။ ဒီစာအုပ်ထဲက အခန်းအစီအစဥ်တွေက ပုံမှန်လုပ်လေ့လုပ်ထရှိတဲ့ပုံစံအတိုင်းဖြစ်နေပေမဲ့ ကြားဖြတ်တွေမှာ ပုံမှန်အစီအစဥ်တွေကိုကျော်လွန်ပြီး လွတ်လွတ်လပ်လပ်စာရေးသားတဲ့ပုံတွေကိုပါလိမ့်မယ်။ ဒါကတော့ တစ်နည်းအားဖြင့် ပုံစံအမျိုးမျိုးရှိနေနိုင်တဲ့ရေးသားနည်းအမျိုးမျိုးရဲ့တရားဝင်မှုတွေ (ဥရောပစံပြုထားတဲ့ ဒဿနိကရေးသားမှုပုံစံတွေကနေသွေဖယ်ကောင်းသွေဖယ်နေတဲ့စာရေးသားနည်းတွေ၊ အဲ့လိုသွေဖယ်ခံထားရလို့ တချို့ဆို ဒဿနလို့တောင်မှတ်ယူခြင်းမခံရတဲ့စာရေးသားပုံတွေ)ကိုအသိအမှတ်ပြုနိုင်စွမ်းရှိတဲ့ အန်နာခါဖီမီနင့်ဒဿနအပေါ် ငါတို့ရဲ့ယုံကြည်ချက်ကိုပြတဲ့သဘောပါ။
[စာမျက်နှာ ၂၂ မှ ၂၃ တစ်ဝက်ထိပါရှိသော စာအုပ်အခန်းအနှစ်ချုပ်များကို ဘာသာမပြန်ထားပါ။]
ဒီစာအုပ်ဟာ အရာအားလုံးကောင်းမွန်ငြိမ်းချမ်းနေတယ်၊ အခြားသောလူသားတွေ၊ သတ္တဝါတွေ၊ သက်ရှိသက်မဲ့တွေအပေါ် အထက်အောက်စနစ်တွေမသုံးဘဲ လူတိုင်းဟာ မိမိလွတ်မြောက်ရေးကို ရယူနိုင်တဲ့လူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုတည်ရှိနေတယ်ဆိုတဲ့ယူတိုးပစ် (utopic) မြင်ကွင်းတစ်ခုကနေပေါ်ပေါက်လာတာဖြစ်တယ်။ ယူတိုးပစ်တွေဟာ ယထာဘူတကျပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ငါတို့တွေ ဘယ်နေရာကို (မ)ရောက်နေ(သေးဘူး)လဲဆိုတာကိုပြတယ်။ အန်နာခါဖီမီနင့်ယူတိုးပီးယား (anachafeminist utopia) ကတော့ မိန်းမတိုင်း မိန်းမတိုင်းလွတ်မြောက်တဲ့လူ့အဖွဲ့အစည်းဆိုတာကိုရောက်ဖို့ တော်တော်လိုသေးတယ်ဆိုတာ ငါတို့ကိုပြနေတယ်။ တစ်ချိန်တည်းမှာလည်း ငါတို့တော်တော်များများက အဲ့ဒီနေရာကိုရောက်ဖို့ကြိုးစားနေကြတယ်ဆိုတာကိုလည်း ပြနေတယ်။ တချို့ကတော့ ဖြစ်တည်ချက်ဆုံမှတ်တွေအားလုံးကိုထည့်သွင်းစဥ်းစားတဲ့ဖီမီနင့်ဇင်လို့ခေါ်ကြတယ်၊ တချို့ကတော့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကိုပါ ထည့်သွင်းစဥ်းစားတဲ့အီကိုဖီမီနင့်ဇင်လို့ခေါ်ကြတယ်။ တချို့ကတော့ ကွီယားတွေရဲ့ရုန်းကန်မှု (ဒါမှမဟုတ်) နယ်နိမိတ်အကန့်အသတ်မရှိတဲ့ဖီမီနင့်ဇင်လို့ခေါ်ကြတယ်။ နာမည်တွေရော နိုင်ငံရေးလုပ်ငန်းတွေရောကတော့ အမျိုးမျိုးပြောင်းသွားတာပါပဲ။ ဒါပေမဲ့ ပဓာနကျလှတဲ့အချက်ကတော့ အခုထိမပြောင်းလဲသေးဘူး – ဖီမီနင့်ဇင်ဆိုတာ အခွင့်ထူးခံစားမှုရှိနေတဲ့မိန်းမအနည်းစုလွတ်မြောက်ရေးကိုဆိုလိုတာမဟုတ်ဘူး။ ဖီမီနင့်ဇင်ဆိုတာ ငါတို့အားလုံးလွတ်မြောက်တာကိုဆိုလိုတာပဲ။
ပြီး။
ပုံ – နှင်းဆီနက် (Black Rose / Rosa Negra) မှ ဂျူလီယာတန်နက်ဘော (Julia Tanenbaum) ၂၀၁၉ ခုနှစ်တွင်ရေးခဲ့တဲ့ “အန်နာခါဖီမီနင့်ဇင် – လွှမ်းမိုးမှုစနစ်အားလုံးကိုဖျက်ဆီးရန်” (Anacha-feminism: To Destroy All Forms of Domination) ဆောင်းပါးမှပုံကိုကူးယူဖော်ပြပါတယ်။ ဆောင်းပါးကို အောက်ပါလင့်ခ်တွင်ဝင်ရောက်ဖတ်ရှုနိုင်ပါတယ်။
https://medium.com/@BRRN_Fed/anarcha-feminism-to-destroy-domination-in-all-forms-280e0e79b228
[i] ဆစ်ဗီရာဖက်ဒရစ်ချီ (Silvia Federici) ရဲ့ သုညမှတ်မှတော်လှန်ရေး – အိမ်မှုကိစ္စ၊ သားမွေးမြူရေးနှင့် ဖီမီနင့်ရုန်းကန်မှု (Revolution at Point Zero: Housework, Reproduction, and Feminist Struggle) စာအုပ်၊ နန်စီဖရေစာ (Nancy Fraser) ရဲ့ ဖီမီနင့်ဇင်၏ကံအကြောင်းတရားများ (Fortunes of Feminism) စာအုပ်၊ စင်ဇီရာအာရုဇာ (Cinzia Arruzza) ရဲ့ မရေရာမသေချာအန္တရာယ်များလှသောပေါင်းသင်းဆက်ဆံမှု – မာ့စ်ဝါဒီနှင့်ဖီမီနင့်ဇင်ကြားမှ လက်ထပ်ခြင်းနှင့်ကွာရှင်းခြင်း (Le Relazioni Pericolose: Matrimoni e Divorzi Tra Marxismo e Femminismo) စာအုပ်နှင့် ရှာဟ်ဇတ်မိုဂျပ် (Shahrzad Mojab) တည်းဖြတ်သော မာ့စ်ဝါဒီနှင့်ဖီမီနင့်ဇင် (Marxism and Feminism) စာအုပ်တို့ကိုကြည့်ပါ။
[ii] မာရီယာမိုင်စ် (Maria Mies) ၏ မဟာဖိုဝါဒနှင့် ကမ္ဘာနှင့်ချီပြီးစုဆောင်းခြင်း – နိုင်ငံတကာလုပ်အားခွဲခြားမှုထဲကမိန်းမများ (Patriarchy and Accumulation on a World Scale: Women in the International Division of Labour) စာအုပ်ကိုကြည့်ပါ။ မိုင်စ်က “အန်နာခါဖီမီနင့်ဇင်”ဆိုတဲ့စကားလုံးကိုမသုံးထားပေမဲ့ ဖီမီနင့်ဇင်ကို “(ယောင်္ကျား)အီလစ်တွေနေရာမှာ (မိန်းမ)အီလစ်တွေအစားထိုးတင်သွင်းဖို့မဟုတ်ဘဲ အထက်အောက်စနစ်မရှိ၊ ဗဟိုပြုခြင်းကင်းမဲ့ပြီး သူတစ်ပါးအပေါ်ခေါင်းပုံဖြတ်ခြင်း၊ လွှမ်းမိုးခြင်းကိုလေ့ကျင့်တဲ့အီလစ်များမရှိသောလူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုကိုတည်ဆောက်သော မင်းမဲ့လှုပ်ရှားမှုအရွေ့တစ်ခု” လို့အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ထားပါတယ်။ (စာမျက်နှာ ၃၇ ကိုကြည့်ပါ။)
[iii] မာရီယာလူဂွန်းနဲ (Maria Lugones) ရဲ့ “ဂျန်ဒါရဲ့ကိုလိုနီသဘောတရား” ဆောင်းပါးကိုကြည့်ပါ။
[iv] ကာရိုလ်အက်ဒန် (Carol Adams) နှင့် လော်ရီဂရုရန် (Lori Gruen) တည်းဖြတ်သော အီကိုဖီမီနင့်ဇင် – ကမ္ဘာမြေကြီးနှင့်အခြားသောသတ္တဝါများနှင့် ဖီမီနင့်ချိတ်ဆက်မှုများ (Ecofeminism: Feminist Intersections with Other Animals and the Earth) စာအုပ်ထဲက ပက်ထရီစ်ဂျုံး (pattrice jones) ရဲ့ “ညို့ငင်မှုနှင့် အီကိုခုခံမှု၏လည်ပတ်မှုများ” (“Eros and the Mechanisms of Eco-Defense”) ဆောင်းပါးကိုကြည့်ပါ။
[v] ပက်ထရီစ်ဂျုံး (pattrice jones) ရဲ့ “ညို့ငင်မှုနှင့် အီကိုခုခံမှု၏လည်ပတ်မှုများ” (“Eros and the Mechanisms of Eco-Defense”) ဆောင်းပါးကိုကြည့်ပါ။
[vi] အိုရာအွန်ကေအိုရေအူမီ (Oyèrónke Oyěwùmí)ရဲ့ မိန်းမများကိုတီထွင်ခြင်း – အနောက်ဂျန်ဒါသဘောတရားများကို အာဖရိကန်ရှုထောင့်မှချဥ်းကပ်လေ့လာခြင်း (The Invention of Women: Making an African Sense of Western Gender Discourses) စာအုပ်ကိုကြည့်ပါ။
[vii] အိုရာအွန်ကေအိုရေအူမီ (Oyèrónke Oyěwùmí)ရဲ့ မိန်းမများကိုတီထွင်ခြင်း – အနောက်ဂျန်ဒါသဘောတရားများကို အာဖရိကန်ရှုထောင့်မှချဥ်းကပ်လေ့လာခြင်း (The Invention of Women: Making an African Sense of Western Gender Discourses) စာအုပ်ကိုကြည့်ပါ။
[viii] ဒီဖော်ပြချက်ကို စတေစီအာလာမို (Stacy Alaimo) ရဲ့ ခန္ဓာရှိသောသဘာဝများ – သိပ္ပံ၊ ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ဒြပ်ရှိသောကိုယ်ပိုင်ဖြစ်တည်မှု (Bodily Natures: Science, Environment, and the Material Self) စာအုပ်မှငှားရမ်းထားပါတယ်။ အာလာမိုကလည်း ဒီသဘောတရားကို ဟားရိုးလ်ဖရွန် (Harold Fromm) ဆီကနေတဆင့်ငှားရမ်းထားပါတယ်။
[ix] လိင် (သဘာဝ)နဲ့ ဂျန်ဒါ (ရိုးရာ)ဆိုတဲ့ dichotomy ကိုငြင်းဆိုခြင်းဟာ ဒီသဘောတရားနှစ်ခုလုံးကိုပြောင်းလဲပြီး အခြားသောနေရာတစ်ခုမှာသုံးလို့မရဘူးလို့ဆိုလိုချင်တာတော့မဟုတ်ပါဘူး။ ဥပမာ – LGBTIQ+ ရပ်ဝန်းတချို့မှာ ဒီသတ်မှတ်ချက်တွေက လိင်စိတ်တိမ်းညွှတ်မှု (သို့) မိမိရဲ့လိင်စိတ်ဆန္ဒသဘောတရားတွေ (လက်စဘီယန်၊ ဂေး၊ ကွီယားအစရှိသဖြင့်)နဲ့ ပုံမှန်လို့မသတ်မှတ်ထားတဲ့ဂျန်ဒါခန္ဓာကိုယ်တွေ (ထရန်စ်မိန်းမ၊ ထရန်စ်ယောင်္ကျား)ကြားကမတူညီမှုတွေကိုညွှန်းဆိုဖို့အတွက် အသုံးဝင်ကောင်းဝင်ပါလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီလိုခွဲခြားသတ်မှတ်ချက်တွေဟာလည်း လိင် (သဘာဝ)နဲ့ ဂျန်ဒါ (ရိုးရာ)ဆိုတဲ့ dichotomy တွေအပေါ် မေးခွန်းထပ်ထုတ်စရာတွေပေါ်လာစေတယ်။
[x] မာရီယာလူဂွန်းနဲ (Maria Lugones) ရဲ့ “သန့်ရှင်းမှု၊ ညစ်ပတ်မှုနှင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်ခြင်း” (“Purity, Impurity, and Separation”) စာတမ်းကိုကြည့်ပါ။
